Arkeen Dönemi
Paylaş
Ön Kambriyen Devrin ikinci alt dönemi olan Arkeen, Hadean Dönemi’nin bitimiyle, 3,8 milyar yıl önce Dünya’da ilk katı kayaçların görülmesiyle, başlar ve 2,5 milyon yıl önce Proterozoyik Dönemi’nin başlamasına dek sürer. Ön Arkeen, Eski Arkeen, Orta Arkeen ve Yeni Arkeen olmak üzere dört alt döneme ayrılır.
Bu dönemde gelişen yeryüzündeki ilk atmosferin, okyanusların ve canlıların kalıntıları yaklaşık 3,5 milyar yaşındaki kayaçlarda gözlenebilmektedir. Ayrıca Dünya’daki yeşiltaş, granit, altın ve gümüş yatakları da bu dönemde oluşmuştur.
Bu dönemdeki yanardağlardan çıkan gazların yoğunlaşması ile ilk okyanus oluşmuş ve bu okyanustaki sırtlarda bulunan yanardağlardan çevreye demir yayılarak kalın okyanus yaylalarını(plato) ve ada yaylarını oluşturmuştur. Bu yaylalar ve ada yayları ise dönemin sonuna doğru birleşerek Kenorland adı verilen ilk süper kıtayı oluşturmuştur. Yeryüzünde ilk karalaşan yerler olan bu bölgeler bugün; Kanada’da Superior ve Slave, Avustralya’da Pilbara ve Yilgarn, Güney Afrika’da Kaapvaal, Hindistan’da Dharwar, Rusya’da Baltık, Anabar ve Aldan ve Kuzey Çin çekirdekleridir(kalkan/kraton).
Yoğun yanardağ etkinlikleri 1,5 milyar yıl kadar sürdüğü için Arkeen yaşlı kayaların çoğu volkanik kökenlidir. Dünya’nın en eski kayaçları ise Nuvvuagittuq, Quebec, Kanada’daki 4,2 milyar yıl yaşındaki yeşiltaş kuşaklarında bulunur. Ayrıca Kanada’nın Kuzeybatı Bölgesi’nde 4 milyar yaşındaki Acasta gnaysları, Grönland’ın güneybatısında 3,8 milyar yıl yaşındaki İsua yeşiltaş kuşağı ve Güney Afrika’da 3,5 milyar yıl yaşındaki Barberton Karmaşığı’nda(kompleks) en yaşlı diğer kayaçlar ele geçirilmiştir.
Arkeen Dönemi’nde yaşanan yoğun yanardağ etkinlikleri oksijenin yanı sıra atmosfere yoğun biçimde karbondioksit de salmıştı. Bu durum kısa süreçte sera etkisi yaparak yeryüzünde buzullaşmayı engellese de zamanla karbondioksit parçalandı ve karbon, kayaçlara gömülürken oksijen atmosfere salınmış oldu.
Arkeen Dönemi Dünya’nın atmosferi oksijenden oldukça yoksundu ve dönemin başlarında yanardağlardan çıkan su buharı ile karbondioksidin parçalanması aracılığıyla atmosfere az da olsa oksijen katılmış oldu. Ancak Dünya’nın atmosferine gerçek oksijen katkısı oksijensiz solunum yapan siyanobakterilerden geldi. Ancak yine de atmosferde dişe dokunur düzeyde oksijen birikimi için Arkeen Dönemi’nin sonlarına gelinmesi gerekiyordu.
Kaynakça
