Kuvaterner Dönem

Paylaş

Fanerozoyik Devir’in dördüncü ve son alt dönemi olan ve 2,58 milyon yıl önce başlayıp günümüzde de süren dönemdir. Kimi bilim çevrelerince Senozoyik Dönem‘in alt dönemi olarak varsayılsa da Sırrı Erinç, Senozoyik Dönem‘den ayrı bir dönem olarak ele almıştır. Bu dönem, Pleyistosen ve Holosen olarak iki alt döneme ayrılır.

Gerçekten de Kuvaterner, jeolojik dönemlerin en önemlisi ve bugünkü yeryüzü görünümünün oluşumunda en derin izlerin bırakıldığı dönemdir. Yine de jeolojik bakımdan oldukça kısa olan bu dönem iki bakımdan büyük önem taşır: İnsanın ortaya çıkışı ve Buz Devri olarak bilinip filmlere de konu olan çok güçlü buzullaşma olayları.

kuvaterner-e1723493050153 Kuvaterner Dönem — Buz Devri filminden bir sahne.

Dönemin İklimi

Kuvaterner’deki buzullaşmanın başlangıcı Senozoyik Dönem‘in sonlarındaki soğuma ile olmuştur. Bu dönemin başlarında yeryüzündeki iklim kuşakları bugün oldukları yerlerde belirginleşmişti ancak giderek düşen sıcaklıklar özellikle yüksek dağlarda buzullaşmanın başlamasına, var olan buzul alanlarının ise genişlemesine yol açmıştır.

Günümüzde kutupları güçlükle kaplayacak duruma düşen örtü buzulları, Kuvaterner’de New York-Orta Almanya-Kuzey Moğolistan çizgisine dek inerek kıtaların 1/3’ünü kaplamıştı. Buna göre, Kuzey Yarım Küre’deki karaların kuzey bölümlerinde kutup, Orta Avrupa’da ise tundra iklimi egemendi. Buna karşılık çöller ve yarı kurak alanlar bugünküne göre daha dardı.

kuvaterner-2-scaled Kuvaterner Dönem — Buz Devri’nde Kuzey Yarım Küre’deki buzul alanları.

Bu dönemde yaşanan buzullaşmaların sonuçlarından bir bölümü de bugünkü ve o dönemki su kıyılarında görülmektedir. Öyle ki; buzullaşmalar arttığında karaların üzerindeki buzullar ve doğal olarak yük, yani karaların ağırlıkları arttığından karalar epirojenik olarak alçalmış ve kıyı çizgisi değişmiştir. Tam tersi durumda da yine kıyı çizgisi değişmiş ve kıyılardaki aşınım/birikim etkinlikleri değişime uğramıştır.

Yaşanan tüm bu iklim değişikliklerin nedeni ise şimdilik kesinleşmiş değil. Milankoviç Döngüleri veya Levha Tektoniği sonucu yer değiştiren karalar ile yükselen dağlar atmosferik ve okyanusal dolaşımları değiştirerek yeryüzündeki sıcaklığı tümüyle altüst etmiş olabilir.

Dönemin Canlı Yaşamı

Kuvaterner’de birden çok kez buzullaşma yaşanmış ve buzullararası dönemler ortaya çıkmıştır. Öyle ki; 800.000 yıl önce döngüsel bir süreç oluşmuş ve ortalama 100.000 yıl süren buzul dönemlerini 10-15.000 yıllık buzullararası dönemler izlemiştir. Son buzul çağı ise günümüzden 10.000 yıl önce sona ermiştir. Bu dönemlerdeki buzullaşmalar yeryüzünün her yerinde aynı etkiyi gösterememekle birlikte çoğunlukla oldukça etkili olmuştur. Söz konusu buzul ve buzullararası dönemler boyunca yaşanan iklimsel değişiklikler yeryüzünün biçimlenmesini etkilemiştir. Örneğin; kurak bir alan bir buzullararası dönemde daha çok nem ve yağış alabilmiştir. Bu durum da söz konusu bölgede yaşayan canlı tür ve sayısını da etkilemiştir.

Buzullaşma dönemlerinde yeryüzündeki suyun büyük bölümünün dondurularak buzullarda tutulması sonucunda sığ sulak alanlar kurumuş ve karalaşarak karalararası köprü durumuna geçmiştir. Bu yeni karalaşan alanlar da insan başta olmak üzere canlı türlerinin yeryüzüne yayılmasına olanak sağlamıştır. Öyle ki; Amerika yerlileri, Kuzeydoğu Asya’dan Kuzey Amerika’ya son buzul çağında karalaşan Bering Boğazı’ndan geçmişlerdir.

Kuvaterner’de yaşanan hızlı ve önemli iklim değişiklikleri canlılar hızla evrilerek “megafauna” adı verilen büyük ve dayanıklı memelilerin ortaya çıkmasını sağladı. Tüylü mamut, tüylü gergedan ve büyük kurtlar bunların en önemlileridir. Ancak zamanla değişen iklim sonucu mamut bozkırı adı verilen bitki örtüsünün ortadan kalkmasıyla bu iri canlıların sayıları azaldı ve son tüylü mamutlar 4.000 yıl önce Kuzey Buz Denizi’ndeki adalarda görüldü. Ayrıca bu dönemde yeryüzüne yayılan avcı-toplayıcı insan topluluklarının da canlıların soyunun tükenmesinde etkili olduğu bilinmektedir.