Noel’in Olmazsa Olmazlarından: Ilex Aquifolium

Noel ve yılbaşı döneminde Avrupa’da ve ülkemizde çobanpüskülü(ilex aquifolium) yaygın kullanılan süs bitkilerinden biridir.

Peki, Nedir Bu Ilex aquifolium(Çobanpüskülü)?

Bilimsel sınıflandırması şu şekildedir;

Alem: Plantae

Bölüm: Magnoliophyta

Sınıf: Magnoliopsida

Takım: Aquifoliales

Familya: Aquifoliaceae

Cins: İlex sp.

Genel Özellikleri

Avrupa’nın batı ve güney bölgelerinde, ülkemizde ise Marmara, Karadeniz ve Güney Anadolu’da yerli olarak bulunur. Tropik ve ılıman iklim alanlarında yaşayan 300 kadar türü vardır. Ülkemizde daha çok kıyı bölgelerde yetişmektedir. Her dem yeşil veya yazın yeşil türleri vardır. Yaprakları sarmal dizilişli, saplı, kenarları tam veya dişli, diş uçları dikenlidir. Çiçekleri genellikle beyaz renklidir. Meyveler kırmızı, üzüme benzer. Çobanpüskülü(ilex aquifolium) çalıları tek cinsiyetlidir, yani bir çalı tümüyle erkek ya da dişidir. Ancak türlerine tam tersi adlar verilmiştir. Altın Kral türü dişi, Altın Kraliçe adı verilen türü ise erkektir. İyi meyve vermesi için her iki cinsten ağacın birbirine yakın olması gerekir.

Çobanpüskülünün, çoğu zaman don sonrası ilisin adlı acı alkaloit düzeyinin düşmesiyle, meyveleri yumuşar sonra kuşlara besin kaynağı olur. Bazı kuş türleri bu çalıları üzerinde kendi egemenlik alanlarını belirleyerek kış süresince kimseyi oraya yaklaştırmazlar.

Çobanpüskülünün yaprakları sert olduğu için böceklere yem olmaz. Bu bitkiyi besin kaynağı olarak kullanan 28 canlının bulunduğu belirtilmektedir.

1250 metreye kadar olan yükseklikte yaşayabilmektedir. Serin, besince zengin topraklardan hoşlanır. Kuru toprakları sevmez. Genç bitkiler dondan daha çok zarar görür. Ilıman iklim bitkisidir. Yaz sıcaklığının en az 12°C olan yerlerde meyve verimi yüksektir. Piramidal bir tepe yapar. Budamaya çok yatkındır. 15 metre kadar boylanır. Sığ kök yapar. Kökleri uzun süreli su baskınlarına dayanıklı değildir. Yarı gölge ağacıdır. Hep yeşil yapraklıdır. 3-8 cm uzunluğunda ve 3–4 cm genişliğinde yaprakları vardır. Yapraklar derimsi yapıdadır.

Meyve, çekirdekli sulu ve 4–8 mm çapındadır. Parlak kırmızı renktedir. Mayıs ayında açan çiçekleri hoş kokuludur ve meyve sonbaharda görülür. Tohum ve çelikle* üretilir. Tohum olgunlaşınca toplanır. Sonbaharda seraya atılır ya da katlamaya alınarak nisanda ekilir. İki yıl çimlenme olmaz. Çelikle üretecek olursak, yaz sonu yarı olgun çelik, kışın sera şartlarında ökçeli veya sert çelikle, sonbaharda daldırma veya aşı ile üretilir. Kirli havaya dayanıklıdır.

Çevresel İstekleri

Şiddetli kış donlarına duyarlıdır. Ilıman iklimli, nemli deniz ve dağ ikliminden hoşlanır. Besince zengin topraklarda iyi gelişir. Kireçli ve killi topraklarda da gelişebilir. Kuru topraklardan hoşlanmaz.

Karşılaşılan Önemli Hastalık ve Zararlılar

Kırmızı örümcek, kabuklu bit en çok görülen zararlılardır. Hastalıklar açısından ise kök çürüklüğü çok karşılaşılan sorunlardandır.

Üretimi

Üretimleri tohum, çelik ve aşı ile olmaktadır. Tohumlar sonbaharda olgunlaşır ve toplanır. İki yıl katlanarak saklanır ve ilkbaharda atılır. Tohumun atılacağı yer nemli ve gölge olmalıdır. Çimlenme az olmaktadır. Çelikle üretimde ise, çelikler ağustos- şubat ayları arasında alınır. 7,5–10 cm uzunluğunda çelikler alınmalıdır. Aşı ile üretimde ise, kalem ve göz aşı uygulanır. Kalem aşısı olarak yarma, dilcikli ve yandan aşı yöntemleri kullanılır. Kalem aşılarda en iyi sonuçlar bitkiler dinlenme mevsiminde iken yapılanıdır. Ayrıca püskül hava daldırma ile de üretilebilir. Haziran ayında uygulanır.

Hristiyan Kültüründe Ilex aquifolium(Çobanpüskülü)

Bu bitki Hristiyanlık öncesinde eril gücün sembolü olarak kullanılmaktaydı. Ayrıca cadılara ve cinlere karşı tılsım olarak işlev gören bitkinin dalları kış boyunca evlerde tutulmaktaydı.

Hristiyanlığın ortaya çıkmasıyla bitkinin bu iki özelliği birleştirildi. Artık çobanpüskülünün dikenli yaprakları Hz. İsa’nın başına geçirilen dikenli tacı, kırmızı meyveleri ise onun kanını temsil etmektedir. Noel dönemlerinde bu bitki dalları artık İsa’yı temsilen evlere sokulsa da eski batıl inançlar da hala varlığını sürdürmektedir. Ayrıca çobanpüskülü çalısının dallarını kesip kötü ruhları kovması için evlerimize getirsek de bu ağaçların kesilmemesi yönünde batıl bir inanç vardır. Bu inanç bugün bile güçlüdür. Ormanda çalışan işçiler çobanpüskülü çalılarını kesmek istemez. Ters durumda yıllar sonra yaşayacakları kötü bir olayı bile ona bağlayacaklardır. Çiftlik sahipleri bile aynı inançla bu çalıları kesmez, büyük ağaçlara dönüşmesine izin verir. Böylece cadılar buralarda kolay hareket edemez duruma gelecektir.

*Çelik: Köklü birey elde etmek için anaç bitkilerin gövde, dal, kök ve yapraklarından kesilerek hazırlanan parçalara çelik, bu parçalarla yapılan üretime de çelikle üretim denir.

Kaynak

www.bbc.com/earth/world