Proterozoyik Zaman
Paylaş
Prekambriyen Zaman’ın son alt zamanı olan Proterozoyik Zaman, 2,5 milyar yıl önce Arkeen Zamanı’nın bitişiyle başlar ve 541 milyon yıl önce edyakaranların ortaya çıkmasıyla birlikte son bulur. Bu dönem Eski Proterozoyik, Orta Proterozoyik ve Yeni Proterozoyik olmak üzere üç alt devire ayrılır.
Arkeen Zamanı’nda oluşan Kenorland Süperkıtası, 2,4-2,2 milyar yıl önce mantodan yer kabuğuna sokulan dayklar nedeniyle parçalanmıştır. Ancak 2,1-1,8 milyar yıl arasında ise bu parçalar yeniden birleşerek Kolombiya(Nuna veya Hudsonland) adı altında yeni bir süperkıta oluşturmuştur. Kolombiya Süperkıtası ise yaklaşık 1 milyar yıl önce parçalanarak Rodinya’nın oluşmasına zemin hazırlamıştır. Rodinya’nın oluşumuna en belirgin kanıtlardan biri Kuzey Amerika kıtasında, Büyük Göller’den Kansas eyaletine dek uzanan 2000 km uzunluğunda, 160 km genişliğinde ve 25 km kalınlığındaki Keweenawan Rift vadisidir.
Proterozoyik boyunca yaşanan levha hareketleri birçok dağ oluşumuna(orojenez) da katkı sağlamıştır. Bunlardan en önemlileri; Labrador Yarımadası’nın güneydoğu kıyısı boyunca Büyük Göller’e dek yaklaşık 4000 km uzanan Grenville, Kanada’nın Kuzeybatı Toprakları bölgesinde bulunan Wopmay, Hudson Körfezi çevresindeki Trans Hudson, Finlandiya’daki Svekofenyan, Görnland’ın güneyindeki Ketilidyan, Brezilya’nın doğu kıyısındaki Brezilya ile Afrika’nın güneyindeki Namibya ve Mozambik kuşaklarıdır.
Ayrıca Mali’nin güney sınırı boyunca uzanan Birimyan ve Kızıldeniz’in iki kıyısındaki Arap-Nübye kalkanında da bu dönemde oluşmuş ancak daha sonraları üstü dış güçlerce örtülmüş dağ kuşakları bulunmaktadır.
Proterozoyik Zaman’da yeryüzündeki ilk önemli değişiklik 2,3-1,8 milyar yıl önce atmosfere serbest oksijenin salınması olmuştur. Bu durum da zamanın sonlarında ilk çok hücreli canlılar olan ve oksijenli solunum yapan dikinsonyaların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Çok hücreli canlıların ortaya çıkmasına olanak sağlayan atmosferdeki oksijen artışı o denli üst düzeyde gerçekleşmişti ki uzun vadede oksijensiz solunum yapan türlerin azalmasına yol açtı ve kimilerince ilk hava kirliliği sorunuydu.
Bu zamanda yaşayan çok hücreli canlıların fosilleri; Orta Avustralya’daki Bitter Springs’te, Güney Avustralya’daki Edyakara Tepeleri’nde, Kanada’daki Newfoundland’da, Güney Kaliforniya’daki Nopah Range’te ve Rusya’nın kuzeyindeki Beyaz Deniz’de bulunmaktadır.
Ayrıca bu zamanda okyanuslardaki ferroz(Fe²) adı verilen demir iyonu atmosferdeki oksijenle tepkimeye girerek Fe2O3(demiroksit) olarak hematit biçiminde okyanus tabanlarında çökelmiştir.
Kaynakça
