Sarıyar Barajı
Paylaş
Türkiye’nin ilk büyük HES (hidroelektrik santralı) barajıdır. Sarıyar Barajı (Hasan Polatkan Barajı) Nallıhan’ın Sarıyar Mahallesi’nde olup, Sakarya Irmağı üzerinde 1951-1956 yılları arasında yapılmış hidroelektrik enerji üretimi amaçlı bir barajdır.
İstanbul Silahtarağa ve Zonguldak Çatalağzı santrallerinin ülkenin enerji gereksinimini karşılayamayacak duruma gelmesi üzerine dönemin DSİ Genel Müdürü Süleyman Demirel’in girişimleriyle yapılmıştır.
Beton ağırlık tipi olan barajın gövde hacmi 568.000 m³, akarsu yatağından yüksekliği 90 m’dir. Normal su kotunda göl hacmi 1.900 hm³, normal su kotunda göl 83,83 km²’dir. 4 alternetör ile çalışan santral 160 MW gücündeki hidroelektrik santralinden ise yılda 378 GWh saat elektrik enerjisi elde edilir. Türkiye’nin ilk büyük HES (hidroelektrik santralı) barajıdır. Türkiye’deki tek santral atölyesine sahiptir. Türkiye baraj gölü sıralamasında 6.’cı sırada yer almaktadır.
Tasarı Süreci
1935 yılında kurulmuş bulunan Elektrik İşleri Etüd İdaresi (E.İ.E.İ) Sakarya Irmağı’nın Kuzeybatı Anadolu Bölgesi enerji gereksinimleri için önemini görerek bu ırmağın düzenin ortaya çıkarmak amacıyla aynı sene içinde ana kol üzerinde Başdeğirmen’de, Polatlı’nın 30 km güneyinde, Tekkeköy’de ve Bilecik çevresinde Yenice yöresinde birer gözlem noktası oluşturmuştur.
Diğer yandan ırmağın sahip olduğu enerji potansiyelini ortaya çıkarma, ırmağın rejimini düzeltme olanaklarını araştırmak amacıyla E.İ.E.İ Y. Mühendislerinden Muhittin Kulin ve Necip Suveren 1937 yılında Beylikköprü’den, Bilecik’in doğusunda Sakarya’nın kullanılabilecek son boğazını oluşturan Osmaneli Köprüsü’ne kadar lastik sandalla bir keşif gezisinde bulunurlar. 15 gün kadar süren bu araştırma sonunda ırmağın sularını düzenlemek ve enerji üretmek amacıyla baraj yapımı olanağına sahip gördükleri başlıca 6 yörede daha ayrıntılı araştırmalara başlamak gerektiğini belirten bir rapor hazırlamışlardır. Yapılan araştırmada belirlenen yöreler: Çağlayık, Sakarya Kargısı, Sarıyar, Süleler, Yenice ve Paşalar’dır. Gezi sırasında ırmağın rejimini belirlemek amacıyla gerekli olan gözlem noktasının yerleri de araştırılmıştır.
Yukarıda adı geçen 6 yerden Paşalar ve Sarıyar boğazlarının jeolojik durumları daha uygun görülmüş ve burada yapılacak barajların gerekli su bilgileri için ilk olarak Paşalar Boğazı’nda ve Sarıyar Boğazı’nın 35 km üstünde Ballık yöresinde birer gözlem noktası kurulmuştur.
İlk başta Sakarya Irmağı üzerine sadece Ankara ve çevresi için düşünülen enerji kuruluşları İstanbul, İzmit, Adapazarı gibi önemli sanayi kentlerini de içine alacak biçimde Kuzeybatı Anadolu Bölgesi ismi verilerek enerji verilecek alan genişletilmiştir. Bu bölgenin gittikçe artan enerji gereksinimlerini kurulacak Çağlayık Barajı’nın karşılayamayacağı yapılan enerji öngörüleri sonucunda anlaşılmış; Sakarya Irmağı üzerinde daha büyük bir araştırmanın gerekliliği ortaya çıkmıştır. Bu amaçla 1943 yılında Sarıyar’ın jeolojik araştırmalarına başlanmış, araştırmalar sonucunda Sarıyar’ın gereksinime yanıt verebileceği görülmüştür. 1948 yılında ise Sarıyar’ın ekonomik verimliliğini araştırmak amacıyla Amerika’nın tanınmış müşavirlik mühendislik kuruluşu “İnternational Engineering Co. Inc.”ye bir rapor hazırlatılmıştır.
Barajın Yapımı
Sarıyar Barajı’nın yeri Amerika’nın tanınmış müşavir mühendislerinden Mr. Growdon’a da gösterilmiş ve bu barajın yapımı ile ülkenin kıt olan taşkömüründen önemli oranda tasarruf sağlanacağı anlaşılmıştır.
Bundan sonra E.İ.E.İ aynı yıl içinde kaya dolgu olarak Sarıyar Barajı tasarısının hazırlanması için Internatıonal Engineering Co. Inc. kuruluşu ile bir anlaşma yapmıştır. Bu tasarı Aşağı Sakarya’nın kurutma, taşkın önleme ve ulaşım olanaklarını da kısaca içermektedir. Tasarıya göre 110 m yüksekliğinde bir kaya dolgu baraj olarak tasarlanan Sarıyar Barajı’nın yapımına daha önce Amerikalı kuruluş tarafından hazırlanan tasarı üzerinden Marshall teknik yardımından sağlanan para ile 1951 yılında Etibank tarafından yapımına geçilmiştir. Bu arada baraj tipi kaya dolgu biçiminden teknik ve ekonomik gerekçelerle beton ağırlık biçimine çevrilmiştir.
Sarıyar Barajı tasarısı ülkemizde ilk kez bir ırmağın belirli bir kısmının başından sonuna kadar farklı amaçlar göz önünde tutularak hazırlanmış düzenleme tasarısının kilit noktasıdır. Bu yapı sadece ülkenin elektrik gereksinimini karşılamakla kalmayıp aynı zamanda Sakarya’nın Karadeniz’e kadar 360 km’lik kısmında ırmağın denetimine de olanak vermiştir.
KAYNAK
