Senozoyik Devir
Paylaş
Fanerezoyik Zaman’ın üçüncü alt devri, 66 milyon yıl önce kitlesel bir yok oluşla başlayıp 2,58 milyon yıl önce sona ermiştir. Tersiyer olarak da bilinen Senozoyik Devir; Paleojen ve Neojen olarak iki alt döneme ayrılır. Sırrı Erinç’in Fanerezoyik Zaman’ın son alt devri olarak saydığı Kuaterner Devri ise kimi bilim çevrelerince Senozoyik Devir’in alt dönemi olarak incelenmektedir.
Senozoyik Devir küresel olarak önemli dağ oluşumlarının yaşandığı dönemdir. Mezozoyik Devir‘de ilk belirtileri görülen Alp-Himalaya Orojenezi Senozoyik Devir’de en yoğun biçimde etkili olmuş ve günümüzün yeryüzü görünümünü neredeyse oluşturmuştur.
Alp-Himalaya Orojenezi, eski Gondvana kıtasının parçaları olan Afrika, Arabistan ve Dekkan karalarının kuzey yönlü, Avrasya’ya doğru olan, ilerlemesi sonucu bu karaların arasındaki Tetis Denizi’nin sıkışarak yükselip karalaşması sonucu oluşmuştur. Karalaşan alanlar daha da yükselerek yeryüzünün bugünkü en yüksek sıradağlarını oluşturmuştur.
Bu dağ oluşumu sonucunda Afrika’da Atlas Dağları, Avrupa’da; Pirene, Alp, Apenin, Dinar, Pindus, Karpat ve Balkan dağları, Asya’da; Kuzey Anadolu, Toros, Kafkas, Zağros, Altay, Himalaya ve Kamçatka dağları ile Endonezya, Filipin ve Japonya adaları, Kuzey Amerika’da Kayalık Dağları ve Güney Amerika’da ise And Dağları oluşmuştur.
Ayrıca bu devirde Grönland’ın İskandinavya’dan kopmasıyla Kuzey Denizi oluşmuş, Kuzey ve Güney Amerika kıtalarının batı yönlü ilerlemesiyle Büyük Okyanus küçülürken Atlas Okyanusu genişlemiştir.
Devrin İklimi
Devrin başlarında bugünkünden daha sıcak olan hava durumlarının sonucu olarak devrin ortasında güçlü bir deniz ilerlemesi yaşanmış ve bugünkü Macaristan’dan Aral Gölü’ne uzanan alanı dolduran sular Sarmatlar Denizi’ni oluşturmuştu. Daha sonraları bu deniz parçalanarak bugünkü Karadeniz, Hazar Denizi ve Aral Gölü’nü oluşturmuştur.
Devrin Canlı Yaşamı
Bu devirde yeryüzünün neredeyse her yerine yayılan çiçekli bitkiler dönemin genel bitki örtüsünü oluşturmuştur.
Devrin hayvanları ise Mezozoyik hayvanlarından çok başkaydı. Kretase yok oluşuyla boşalan yeryüzüne yeni hayvan türleri yayılmıştı. Keseliler, tek toynaklılar ve çift toynaklılar dönem boyunca görülürken kılıç dişli kaplan, yünlü mamut ve dev tembel hayvan gibi türler devrin sonunda ortaya çıkmış ve yayılmıştır. Ayrıca devrin sonlarına doğru da hominid adı verilen insangiller de görülmeye başlanmıştır.
Bu devirde denizlerde ise yumuşakçalar yayılma olanağı bulmuştur.
Kaynakça
Sırrı Erinç, Jeomorfoloji 1(İstanbul: Der Yayınları, 2012), 242-243-244
Mehmet Yıldız Hoşgören, Jeomorfoloji’nin Ana Çizgileri(İstanbul: Çantay Kitabevi, 2010), 166-167
